Η ανάμνηση του θαύματος της Παναγίας της Σκριπούς: Εορταστικές εκδηλώσεις 2012

Ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Σύρου,
Τήνου και Μυκόνου κκ. ΔΩΡΟΘΕΟΣ
προσκεκλημένος του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου
 θα τιμήσει με την παρουσία του τον Ορχομενό
 στις 9 και 10 Σεπτεμβρίου 2012 

Ο Σεβασμιότατος ποιμενάρχης μας,
Μητροπολίτης Θηβών και  Λεβαδείας κκ.ΓΕΩΡΓΙΟΣ
θα χοροστατήσει  στον  πανηγυρικό εσπερινό
και το Αρχιερατικό συλλείτουργο
για την γιορτή της ανάμνησης
του θαύματος της Μεγαλόχαρης στην πόλη μας 

Οι Σεβασμιότατοι Μητροπολίτες κκ. ΔΩΡΟΘΕΟΣ και ΘΕΟΔΩΡΟΣ 

στον Ορχομενό στο Μέγα Συλλείτουργο

 για τη Μεγαλόχαρη

Σας προσκαλούμε να λαμπρύνετε με την παρουσία σας τις λατρευτικές εκδηλώσεις, που θα γίνουν στην ιστορική εκκλησία της Παναγίας της Σκριπούς στον Ορχομενό, με την ευκαιρία της αναμνήσεως του θαύματος της Μεγαλόχαρης, με το οποίο η Υπεραγία Θεοτόκος στις 10 Σεπτεμβρίου 1943 έσωσε τον Ορχομενό και τους κατοίκους του από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής και σύμφωνα με το παρακάτω πρόγραμμα:

9 Σεπτεμβρίου 2011. Κυριακή. Ώρα 7.00μ.μ.

Μέγας Αρχιερατικός Εσπερινός με Αρτοκλασία και Θείο Κήρυγμα, χοροστατούντος του Σεβασιωτάτου Μητροπολίτου Σύρου, Τήνου, Άνδρου, Κέας, Μήλου και Μυκόνου κκ. ΔΩΡΟΘΕΟΥ και συμπροσευχόμενου του Σεβασμιωτάτου Ποιμενάρχου μας, Μητροπολίτη Θηβών και Λεβαδείας κ.κ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ.

9 Σεπτεμβρίου 2011. Κυριακή. Ώρα 12 μεσάνυχτα

Λιτανεία στο σημείο της Παναγιοφανείς – Πράκληση στη Μεγαλόχαρη – Αρτοκλασία

10 Σεπτεμβρίου 2011. Δευτέρα. Ώρα 7.00π.μ.

Όρθρος – Αρχιερατική Θεία Λειτουργία συλλειτουργούντων των Σεβασμιωτάτων Μητροπολιτών Θηβών και Λεβαδείας κ.κ.ΓΕΩΡΓΙΟΥ, Σύρου, Τήνου και Μυκόνου κκ. ΔΩΡΟΘΕΟΥ και Ηλιουπόλεως κκ. ΘΕΟΔΩΡΟΥ. 

10 Σεπτεμβρίου 2011. Δευτέρα. Ώρα 10.30π.μ.

Λιτάνευση της εικόνας του θαύματος της διασώσεως του Ορχομενού μέχρι το σημείο που εμφανίστηκε η Παναγία μας και ακινητοποίησε τα γερμανικά τανκς, με τη συνοδεία τιμητικού στρατιωτικού αγήματος και της Φιλαρμονικής του Δήμου Ορχομενού, όπου θα ψαλεί ευχαριστήρια Δοξολογία για τη διάσωση της πόλεως.

10 Σεπτεμβρίου 2011. Δευτέρα. Ώρα 6.00μ.μ.Εσπερινός – Χαιρετισμοί Θαύματος – Παράκληση του Θαύματος

Η παρουσία σας στις εορταστικές εκδηλώσεις θα μας δώσει μεγάλη χαρά

και θα είναι για το λαό του Ορχομενού ιδιαίτερα τιμή και ευλογία.

Για το εκκλησιαστικό συμβούλιο

Ο εφημέριος της Παναγίας μας

Π. Χαράλαμπος Χατζηχαραλάμπους

H επίσημη πρόσκληση του Ιερού Ναού Κοιμήσεως Θεοτόκου "Παναγία η Σκριπού"

Το πιο σημαντικό μνημείο στον ελλαδικό χώρο από τη σειρά εκκλησιών του τύπου «σταυροειδούς μεταβατικού»

Η μοναστηριακή αυτή εκκλησία ξεχωρίζει για το μέγεθος (22,30 × 18,60 μέτρα), χωρίς τον νάρθηκα, για την πλούσια μαρμάρινη διακόσμηση και τέλος για τις ιστορικές πληροφορίες που παρέχουν 4 επιγραφές με μνημειακή έκφραση.

Από αυτές μαθαίνουμε ότι ο ιδρυτής του ναού είναι ο Λέων «βασιλικός Πρωτοσπαθάριος, και επί των οικιακών», δηλαδή αρχηγός των σπαθαρίων — της ανακτορικής φρουράς — στο Ιερό Παλάτιον στην Κωνσταντινούπολη.

Ο Λέων ήταν Διοικητής στο Θέμα της Ελλάδας και ο ιδιοκτήτης της περιοχής «χώρον επικρατέων τε παλαιοτάτου Ορχομένοιο» και πως έχτισε την εκκλησία το 873/874 μ.Χ.

Όσον αφορά  τη χρονολογία κτίσεως είμαστε απόλυτα βέβαιοι, επειδή μια γραπτή επιγραφή, που είναι ενσωματωμένη στο εξωτερικό της αψίδας του ιερού, αναγράφει τόσο τη χρονολογία κατασκευής του καθολικού, το 874, όσο και τον χορηγό-κτήτορα της Μονής, τον Λέοντα.

Δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα από που προέρχεται η περίεργη ονομασία Σκριπού για τη Μονή, που σημειωτέον είναι το αρχαιότερο Βυζαντινό μνημείο της Βοιωτίας και ένα από τα σπουδαιότερα της Ελλάδας.

Η εκκλησία πάντως εξωτερικά είναι γεμάτη από επιγραφές και πιθανότατα σ’ αυτές τις εντοιχισμένες επιγραφές να οφείλεται το όνομα Σκριπού, από το λατινικό scriptus, που σημαίνει επιγραφή (inscription).

Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου είναι εγγεγραμμένος σταυροειδής με τρούλο, με προεξέχουσες τις κεραίες του σταυρού και στενό νάρθηκα δυτικά. Στην τοιχοδομία του έχει χρησιμοποιηθεί άφθονο έτοιμο αρχαίο υλικό (όπως συμβαίνει σε πολλούς χριστιανικούς ναούς της εποχής) το οποίο προέρχεται από τον κοντινό αρχαιολογικό χώρο της ιστορικής πόλης του Ορχομενού. Έτσι, έχουν χρησιμοποιηθεί σπόνδυλοι κιόνων, πελεκημένα αγκωνάρια, ακόμη και επιτύμβιες στήλες που δημιουργούν απροσδόκητα κοσμήματα και αποχρώσεις στους μεγάλους επίπεδους τοίχους.

Το μνημείο αυτό είναι προσπάθεια μετάβασης από την παλαιοχριστιανική Βασιλική στον Βυζαντινό ρυθμό. Ο ναός διασώζει θαυμάσια παλαιοχριστιανικά γλυπτά, σπάνιες επιγραφές της χριστιανικής, αλλά και της προχριστιανικής περιόδου, που χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό. Πιθανότατα ο ναός να σχεδιάστηκε ως ταφικό μνημείο του χορηγού του (μολονότι αυτό δεν συνηθιζόταν στη Βυζαντινή Ελλάδα) και ίσως το κατακόρυφο ηλιακό ρολόι που κοσμεί τον ναό να είναι ένα είδος αναφοράς στην αιώνια ζωή.  Ούτως ή άλλως ο κτήτορας του ναού θέλησε το κτίσμα αυτό να έχει: «τερπνόν αποστίλβον περικαλλέα πάντοθεν αίγλην».

Ο γλυπτικός διάκοσμος του καθολικού της Μονής είναι πλούσιος στις εσωτερικές και εξωτερικές του επιφάνειες, πολλά γλυπτά μέλη όμως (από αρχαίους ναούς ή και από πρωτοχριστιανικό νεκροταφείο) είναι ενσωματωμένα και στα μεταγενέστερα κελιά, νότια του καθολικού και στο πρόπυλο δυτικά, ενώ άλλα βρίσκονται στις αποθήκες.

Τα παλαιότερα κελιά της Μονής βρίσκονται δυτικά από τα νεότερα, σε ένα κτίριο που αποτελείται από πέντε διαδοχικούς χώρους.

Σύμφωνα με τις αρχαιολογικές έρευνες οι παλαιότερες από τις τοιχογραφίες που κοσμούν τον ναό είναι του 12ου αιώνα.

Το ιστορικό αυτό μνημείο εντάχθηκε στο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης 1994-1999, στο Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Στερεάς Ελλάδας. Και ενώ ολοκληρωνόταν η αποκάλυψη και η συντήρηση των τοιχογραφιών των ιερών, καθώς και η στερέωση και ο καθαρισμός των γλυπτών του νάρθηκα, ο ναός υπέστη εμπρησμό.  Από τη φωτιά προκλήθηκαν σοβαρές ζημιές, ωστόσο σε μια πρώτη φάση συντελέστηκε με αμμοβολή ο καθαρισμός του εσωτερικού ναού από την καπνιά, ενώ τώρα αναμένεται η έναρξη των εργασιών της δεύτερης φάσεως για την αποκατάσταση των καμένων παραθυρόφυλλων και των τοιχογραφιών του νάρθηκα.

Η Παναγία Σκριπού για πολλά χρόνια λειτούργησε ως μοναστήρι, ενώ τα τελευταία χρόνια λειτουργεί ως ενοριακός ναός. Πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου, γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στις 23 Αυγούστου, απόδοση της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, αλλά και στις 10 Σεπτεμβρίου, ημέρα κατά την οποία, το έτος 1943, ο Ορχομενός και οι κάτοικοί του σώθηκαν με θαύμα της Παναγίας από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής που ήθελαν να κάψουν την πόλη και να σκοτώσουν τους κατοίκους της.

Οι επιγραφές της Σκριπούς

Ο Ιερός Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στον Ορχομενό ήταν ανέκαθεν συνδεδεμένος όχι απλά με την περιοχή, αλλά καθιέρωσε και την ονομασία Σκριπού, στην πάλαι ποτέ ομώνυμη Κοινότητα και σήμερα τη μεγαλύτερη Ενορία του Καποδιστριακού Δήμου Ορχομενού. Η περίεργη αυτή ονομασία, όπως όλες οι απόψεις συγκλίνουν – καθώς δεν υπάρχουν άλλες γραπτές μαρτυρίες – καθιερώθηκε εξ` αιτίας των εντοιχισμένων πολλών επιγραφών εξωτερικά και περιμετρικά του Ναού της Μεγαλόχαρης. Η φήμη της εκκλησίας ήταν τόσο μεγάλη ώστε στα υστεροβυζαντινά χρόνια και στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, δεν αναφέρεται πια το όνομα Ορχομενός αλλά η περιοχή ονομάζεται Σκριπού.

Χαρακτηριστικό είναι πως η κυρίως κτητορική επιγραφή για την ίδρυση του Ναού αναφέρει:

ΠΑΝΑΓΗΑ ΘΕΟΤΩΚΕ ΣΥΝ ΤΟ ΜΟΝΩΓΕΝΗ ΣΟΥ ΙΥΩ ΒΟ

ΗΘΙ ΤΟΥ ΣΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΛΕΩΝΤΟΣ ΒΑΣΙΛΗΚΟΥ ΠΡΩΤΟΣΠΑΘΑ

ΡΙΟΥ ΚΕ ΕΠΙ ΤΟΝ ΟΙΚΗΑΚΩΝ ΣΥΝ ΤΙ ΣΥΝΕΥΝΩ

ΚΕ ΤΥΣ ΦΙΛΤΑΤΥΣ ΤΕΚΝΥΣ ΑΥΤΟΥ ΕΚ ΠΟΘΟΥ ΚΕ ΠΗ

ΣΤΕΟΣ ΜΕΓΙΣΤΙΣ ΑΝΑΣΤΙΣΑΝΤΟΣ ΤΟΝ ΣΟΝ ΑΓΙΩΝ

ΝΑΟΝ. ΑΜΗΝ

Η επιγραφή αυτή πέρα από τις ανορθογραφίες της, μας αφήνει να υποθέσουμε ότι ο παλαιοχριστιανικός ναός τιμόταν στο όνομα της Παναγίας και ήταν ερειπωμένος στα χρόνια του Λέοντα του Πρωτοσπαθάριου, του άρχοντα, δηλαδή, που ως επίτροπος των βασιλικών κτημάτων μαζί με τη σύζυγό του και τα αγαπημένα του τέκνα, «ανάστησε» το ναό. Ο κτήτορας του Ναού είναι γνωστός και από άλλες μαρτυρίες, από σωζόμενα μολυβδόβουλλα στα οποία αναγράφεται ως «Βασιλικός οστιάριος, επί των οικιακών και άρχων Θηβιτών (Θηβαίων) και Ελλάδος», όπως παρατηρεί ο Μητροπολίτης Θηβών και Λεβαδείας κκ. Ιερώνυμος.

Μια άλλη, παραπλήσια επιγραφή αναφέρει ότι η εκκλησία κτίστηκε:

+ΕΠΗ ΒΑΣΙΛΙΟΥ Κ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙ

ΝΟΥ ΚΑΙ ΛΕΩΝΤΟΣ ΤΟΝ ΘΗΩΤΑΤΟΝ ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΟΝ ΡΩΜΕΟΝ

Οι πιο πάνω επιγραφές περιζώνουν την κόγχη του Αγίου Βήματος της Παναγίας κατά τρόπο ωραιότατο και ανεπανάληπτο.

Στη Δυτική Πλευρά του Νάρθηκα και στην Αριστερή Γωνία βρίσκεται επιγραφή με χαραγμένα γράμματα και με κείμενο που αποτελείται από δώδεκα τρίμετρους ιαμβικούς στίχους. Η επιγραφή αναφέρει:

ΟΥ ΦΘΟΝΟΣ ΟΥΔΕ ΧΡΟΝΟΣ ΠΕΡΙΜΗΚΕΤΟΣ ΕΡΓΑ ΚΑΛΥΨΕΙ

ΣΩΝ ΚΑΜΑΤΩΝ ΠΑΝΑΡΙΣΤΕ ΒΥΘΩ ΠΟΛΥΧΑΝΔΕΙ ΛΗΘΗΣ

ΕΡΓΑ ΕΠΕΙ ΒΟΟΩΣΙ ΚΑΙ ΟΥ ΛΑΛΕΟΝΤΑ ΠΕΡ ΕΜΠΗΣ

ΚΑΙ ΤΟΔΕ ΓΑΡ ΤΕΜΕΝΟΣ ΠΑΝΟΙΔΙΜΟΝ ΕΞΕΤΕΛΕΣΑΣ

ΜΗΤΡΟΣ ΑΠΕΙΡΟΓΑΜΟΥ ΘΕΟΔΕΙΓΜΝΟΝΟΣ ΙΦΙΑΝΑΣΣΗΣ

ΤΕΡΠΝΟΝ ΑΠΟΣΡΙΛΒΩΝ ΠΕΡΙΚΑΛΛΕΑ ΠΑΝΤΟΘΕΝ ΑΙΓΛΗΝ

ΧΡΙΣΤΟΥ Δ ΕΚΑΤΕΡΩΘΕΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩ ΕΣΤΑΤΟΝ ΑΜΦΩ

ΩΝ ΡΩΜΗΣ ΒΩΛΑΞ ΙΕΡΗΝ ΚΟΝΙΝ ΑΜΦΗΚΑΛΥΠΤΕΙ

ΖΩΟΙΣ ΕΝ ΘΑΛΙΗΙΣΙΙ ΧΡΟΝΩΝ ΕΠ ΕΠΕΙΡΟΝΑ ΚΥΚΛΑ

Ω ΠΟΛΥΑΙΝΕ ΛΕΟΝ ΠΡΩΤΟΣΠΑΘΑΡΙΕ ΜΕΓΙΣΤΕ

ΓΗΘΟΜΕΝΟΣ ΚΤΕΑΤΕΣΣΙ ΚΑΙ ΕΝ ΤΕΚΕΕΣΣΙΝ ΑΡΙΣΤΟΙΣ

ΧΩΡΟΝ ΕΠΙΚΡΑΤΕΩΝ ΤΕ ΠΑΛΑΙΦΑΤΟΥ ΟΡΧΟΜΕΝΟΙΟ+

Δηλαδή «ούτε ο φθόνος αλλά ούτε και ο χρόνος θα καλύψει στο βυθό της λήθης τα έργα του Λέοντα του Πρωτοσπαθάριου, ο οποίος κατείχε σαν κτήμα του τον Ορχομενό. Και τα έργα αυτά τα οποία θα βοούν δια μέσου των αιώνων είναι «το παναοίδιμον τέμενος της απειρογάμου μητρός» και τα δύο παρεκκλήσια των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, των οποίων η ιερή σκόνη καλύπτει τη γή της Ρώμης».

Ο Λέων αφιέρωσε την εκκλησία στην Κοίμηση της Θεοτόκο, στον Απόστολο Πέτρο και στον Απόστολο Παύλο.

Στα παρεκκλήσια των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου αναφέρονται και οι επιγραφές που βρίσκονται στους τοίχους της προθέσεως και του διακόνου. Στο βόρειο τοίχο της προθέσεως βρίσκεται η κτητορική επιγραφή για το παρεκκλήσιο του Αποστόλου Παύλου:

+ΕΚΑΛΗΕΡΓΗΣΕ Τ

ΟΝ ΝΑΟΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΑΥ

ΛΟΥ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΛΕ

ΟΝ Ο ΠΑΝΕΥΦΙΜΟΣ ΒΑΣΗ

ΛΗΚΟΣ ΠΡΩΤΟΣΠΑΘΑΡΙΟ

Σ ΚΑΙ ΤΟΝ ΥΚΙΑΚΟΝ ΥΠ

ΕΡ ΛΥΤΡΟΥ ΚΑΙ ΑΦΕΣΕΩΣ ΤΟΝ

ΠΟΛΛΩΝ ΑΥΤΟΥ ΑΜΑΡΤΗ

ΩΝ ΕΤΟΥΣ ΑΠΟ ΚΤΗΣΕΩΣ ΚΟΣ

ΜΟΥ ΕΞΑΚΙΣΧΗΛΙΟΣΤΟ ΤΡΙΑΚ

ΟΣΟΟΣΤΩ ΟΓΔΟΗΚΟΣΤΩ Β.

Στο νότιο τοίχο του διακονικού βρίσκεται η κτητορική επιγραφή του παρεκκλησίου του Αποστόλου Πέτρου:

+ΕΚΑΛΗΕΡΓΗΣΕΝ ΤΩΝ ΝΑΟΝ ΤΟΥ Α

ΓΙΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΤΟΥ ΚΟΡΥΦΕΟΥ ΤΩΝ

ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΛΕΟΝ Ω ΠΑΝΕΥΦΙ

ΜΟΣ ΒΑΣΙΛΗΚΟΣ ΠΡΟΤΟΣΠΑΘΑΡΗ

ΟΣ ΕΠΗ ΤΩΝ ΥΚΗΑΚΩΝ ΥΠΕΡ

ΛΥΤΡΟΥ ΚΑΙ ΑΦΕΣΕΩΣ ΤΟΝ ΠΟΛΛΩΝ

ΑΥΤΟΥ ΑΜΑΡΤΗΟΝ ΕΠΗ ΙΓΝΑΤΙΟΥ

ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΛΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ. ΑΜΗΝ.

Οι επιγραφές αυτές, που όπως και η κυρίως κτητορική επιγραφή είναι γραμμένες με όμορφα ανάγλυφα, αλλά ανορθόγραφα γράμματα, μας αναφέρουν ότι τα παρεκκλήσια αυτά που είναι αφιερωμένα στους Αγίους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο κτίστηκαν από τον Λέοντα τον Πρωτοσπαθάριο, έξι χιλιάδες τριακόσια ογδόντα δύο χρόνια από κτίσεως κόσμου επί Πατριαρχείας του Οικομενικού Πατριάρχη Ιγνατίου, δηλαδή το έτος 873 με 874 μ.Χ.

Το κατακόρυφο ηλιακό ρολόι του καθολικού

Ένα ωραιότατο κατακόρυφο ηλιακό ρολόι, ίσως το ωραιότερο από όλα τα Βυζαντινά ηλιακά ρολόγια της Ελλάδας, κοσμεί τον ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Μονή της «Παναγίας η  Σκριπού».  Το κατακόρυφο αυτό ηλιακό ρολόι είναι σκαλισμένο στην εξωτερική επιφάνεια ενός μαρμάρινου ορθογώνιου δομικού λίθου του όλου κτιρίου στον νότιο τοίχο του ναού. Φαίνεται ότι ηλιακό ρολόι τοποθετήθηκε στο ναό τη χρονολογία κατασκευής του καθολικού, το 874 μ.Χ., και έτσι είναι το αρχαιότερο από όλα τα μεσαιωνικά-βυζαντινά κατακόρυφα ηλιακά ρολόγια της Ελλάδας!

Αυτό άλλωστε σημειώνει κατά τις πρώτες εργασίες αναστήλωσης του μνημείο ο αείμνηστος διαπρεπής αρχαιολόγος, βυζαντινολόγος, αρχιτέκτονας και καθηγητής στο Πολυτεχνείο και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Αναστάσιος Ορλάνδος (1935/36).

Η ωρολογοπλάκα (125 cm × 66 cm) φέρει μόνο δέκα ωρικές γραμμές, αριθμημένες με την αρχαία ελληνική αρίθμηση: Α, Β, Γ, Δ, Ε, F, Ζ, Η, Θ και Ι, ενώ φέρει και τη γραμμή του ορίζοντα. Βρίσκεται εντοιχισμένη στο νότιο τοίχο του Καθολικού, σε ύψος περίπου 2 μέτρα από το έδαφος. Οι διαστάσεις του ορθογώνιου αυτού παραλληλεπιπέδου είναι 125 cm μήκος, 35 cm πλάτος και 66 cm ύψος. Οι ωρικές γραμμές, μήκους 50 cm, τελειώνουν σε ένα χαραγμένο ημικύκλιο, ακτίνας 50 cm, ενώ τα καλλιγραφικά κεφαλαία γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου είναι σημειωμένα στο τέλος των ωρικών γραμμών εντός ενός κυκλικού δακτυλίου, που σχηματίζεται από το πρώτο ημικύκλιο των 50 cm και από ένα δεύτερο ημικύκλιο ακτίνας 58 cm.

Η μαρμάρινη ωρολογοπλάκα έξω από το ημικύκλιο, αριστερά και δεξιά είναι διακοσμημένη με δύο γλυπτά παγώνια, εκ των οποίων το ένα κοιτά προς την Ανατολή και το άλλο προς τη Δύση. Το πρώτο είναι μεγαλύτερο σε μήκος από το δεύτερο γιατί έχει μεγαλύτερο μήκος ουράς. Το δεξιό παγώνι έχει συνολικό μήκος 46 cm, ενώ το αριστερό, όπως βλέπουμε την ωρολογοπλάκα, έχει μήκος 42 cm. Οι παραστάσεις των πτηνών αυτών πιθανότατα είναι ένα είδος αναφοράς στην αιώνια ζωή. Επιπλέον κάτω από τις ώρες Ε και F, υπάρχει και κάποια άλλη γλυπτή διακόσμηση. Ένα άνθος κάτω από το Ε και ένα άλλο όμοιό του κάτω από το F, ενώ ενδιάμεσα τα συνδέει σαν είδος μίσκου, ένα αγκιστροειδές σκάλισμα.

Σημειώνουμε ότι τα διακοσμητικά στοιχεία της παλαιοχριστιανικής τέχνης προέρχονται από τον ελληνικό «εθνικό» κόσμο. Στην παλαιοχριστιανική τέχνη εμφανίζεται σύνολο από γλυπτές απεικονίσεις και παραστάσεις που είναι κοινές στον ειδωλολατρικό κόσμο, όπως άνθη, πτηνά, δελφίνια κ.ά. Αργότερα εμφανίζονται συμβολικές παραστάσεις, όπως ο ιχθύς, ένας κλάδος φοίνικα, ο αμνός, η περιστερά και τα παγώνια.

Ο ιχθύς συμβολίζει τον Ιησού Χριστό (η περίφημη ακροστιχίδα Ιησούς Χριστός Θεού Υιός Σωτήρ). Η περιστερά συμβολίζει την αγνότητα και το Άγιο Πνεύμα. Τέλος, τα παγώνια συμβολίζουν την αιώνια ζωή στον παράδεισο. Π.χ. επιτύμβια επιγραφή ΒΜΧ 400 (5ος – 6ος μ.Χ. αιώνας) με παράσταση αντικριστών παγωνιών στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών Ακόμα και σήμερα τα παγώνια είναι πολύ συνηθισμένο μοτίβο στις ελληνικές εκκλησίες. Παγώνια βρίσκονται σκαλισμένα στο ξυλόγλυπτο, τέμπλο των ναών, στον ξυλόγλυπτο επιτάφιο και κοσμούν πολλές πρόσφατες εκκλησίες, όπως ο ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου στην ομώνυμη Μονή κοντά στον Ωρωπό Αττικής. Δυστυχώς σε αυτό το ηλιακό αυτό ρολόι, ενώ φαίνεται η θέση του γνώμονα, αυτός έχει καταστραφεί ή έχει κλαπεί και γι’ αυτό τον λόγο δεν βρίσκεται στη θέση του.

Το επίπεδο κατακόρυφο ηλιακό ρολόι της Παναγίας Σκριπούς, ασχέτως από τους αριθμούς που έχει γραμμένους στο τέλος των ωρικών γραμμών, διαιρεί την ημέρα όχι σε δέκα αλλά σε έντεκα ώρες, αφού στο ημικύκλιό του υπάρχουν έντεκα τομείς, όπως ακριβώς και στο ηλιακό ρολόι του Αγίου Λαυρεντίου στο Πήλιο. Η οριζόντια γραμμή της άνω πλευράς του ηλιακού ρολογιού αντιπροσωπεύει τον ορίζοντα, και το μεσημέρι, στον αληθινό ηλιακό χρόνο, ο Ήλιος θα πέφτει στον μεσημβρινό, που αντιπροσωπεύεται από μια κατακόρυφη γραμμή κάθετη στη γραμμή του ορίζοντα.  Αυτή η γραμμή δεν υπάρχει στο ηλιακό ρολόι αυτό. Συνήθως παρουσιάζεται στα ηλιακά ρολόγια που φέρουν μονές ωρικές γραμμές, για παράδειγμα έντεκα ωρικές γραμμές (δηλαδή δώδεκα ώρες) και σημειώνεται στο τέλος της έκτης ώρας, ούτως ώστε η έκτη ώρα να βρίσκεται στο μέσον, ενώ συμμετρικά αριστερά και δεξιά της να βρίσκονται από πέντε ωρικές γραμμές.

Ούτως ή άλλως σε ένα τέτοιο επίπεδο κατακόρυφο ηλιακό ρολόι, τοποθετημένο σωστά στον τοίχο του καθολικού της Μονής με νότιο προσανατολισμό, το φως του Ήλιου δεν μπορεί να πέφτει ποτέ πάνω από τη γραμμή του ορίζοντα. Παράλληλα κάθε διάστημα κάτω από τον ορίζοντα θα αποτελεί περιοχή στην οποία οι ηλιακές ακτίνες θα πέφτουν οπωσδήποτε κάποια στιγμή του έτους. 

H ιστορία της Μονής της Παναγίας

Η εκκλησία της Παναγίας στον Ορχομενό για εκατοντάδες χρόνια ήταν καθολικό του ανδρικού Μοναστηριού, της Μονής Σκριπούς, για την ιστορία του οποίου, όμως, δεν γνωρίζουμε πολλά, πέρα από κάποιες σκόρπιες πληροφορίες. Είναι αξιοσημείωτο πως παρά το γεγονός ότι ο Ορχομενός ήταν η λαμπρότερη πόλη της επαρχίας Λιβαδειάς, ποτέ η Σκριπού δεν έγινε έδρα επισκοπής, σε αντίθεση με μικρότερες και λιγότερες σπουδαίες πόλεις, κι` αυτό γιατί η μεγάλη αίγλη και η δόξα της Μονής, καθιστούσε περιττή την παρουσία επισκοπής. Ενδεικτικό της αίγλης της παραμένει έως και σήμερα η παλιά μαρμάρινη πύλη καθώς και μια πτέρυγα των κελιών της.

Η Σκριπού, ως Μονή, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ανασυγκρότηση του Γένους την περίοδο της Τουρκοκρατίας ενώ η τεράστια περιουσία του Μοναστηριού έδινε την δυνατότητα να αναπτύσσει και σημαντικό φιλανθρωπικό έργο. Την περίοδο της Επανάστασης του 1821 γνωρίζουμε πως στη Σκριπούς ασκήτευαν περί τους 60 Μοναχούς ενώ η Μονή, αμέσως μετά την απελευθέρωση, είχε στην κατοχή της 60.000 στρέμματα, τα οποία χρόνια αργότερα μοιράστηκαν στους ακτήμονες της περιοχής.

Χαρακτηριστικό είναι πως στα τότε κτήματα της Μονής χτίστηκαν δύο Γυμνάσια, το Γενικό Λύκειο Ορχομενού, το Δημοτικό Στάδιο Ορχομενού, δύο κλειστά Γυμναστήρια, το 2^ο Δημοτικό Σχολείο της πόλης ενώ σε 2.000 στρέμματα της Μονής δημιουργήθηκε και ένας νέο οικισμός από τους Σαρακατσάνους της περιοχής, το σημερινό Δημοτικό Διαμέρισμα του Διονύσου.

Στο Μοναστήρι της Σκριπούς φιλοξενήθηκαν, κατά καιρούς.  πολλές επιφανής προσωπικότητες, όπως ο φιλέλληνας Λόρδον Βύρων όπως και ο μεγάλος Γερμανός Αρχαιολόγος Ερρίκος Σλήμαν.

Το Μοναστήρι ατόνησε χρόνια, στις αρχές του 20^ου αιώνα, οπότε και έγινε μετόχι της Μονής του Οσίου Σεραφείμ του εν Δαμβούς ενώ κατά την εποχή της απαλλοτρίωσης των κτημάτων του εγκατέλειψαν τη Σκριπού και οι τελευταίοι Μοναχοί.

Με απόφαση του τότε Μητροπολίτη Θηβών και Λεβαδείας, η Σκριπού μετατράπηκε σε ενοριακός Ναός του Ορχομενού και το 1929, ύστερα και από την επίσκεψη της αείμνηστης συζύγου του Εθνάρχη Ελευθερίου Βενιζέλου, Έλενα, η «Παναγία η Σκριπού» ανακηρύσσεται ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Σημαντικότατη ήταν τότε η παρέμβαση του εφημέριου π. Ιωάννη Λάμπρου καθώς και των τότε επιτρόπων.

Οι εργασίες για την αποκατάσταση του μνημείου ξεκίνησαν άμεσα από τον αείμνηστο καθηγητή Αναστάσιο Ορλάνδο, και ολοκληρώθηκαν το 1940 με το κτίσιμο του νέου καμπαναριού. Αξίζει να σημειωθεί πως το μνημείο παρέμενε πάντα σημείο αναφοράς για τον Ορχομενό, ενώ στα κελιά της Μονής, κατά καιρούς, στεγάστηκε το Ελληνικό Σχολείο, ταλαιπωρημένες προσφυγικές οικογένειες από τη Μικρά Ασία και τη Θράκη, το πρώτο Γυμνάσιο Ορχομενού και ο Σταθμός της Χωροφυλακής. 

Ύστερα από την ολοκλήρωση των εργασιών συντηρήσεων και αναστηλώσεως του Ναού, ο ναός της Παναγίας παραδόθηκε και πάλι στους κατοίκους της Σκριπούς και έκτοτε λειτουργεί ως ενοριακός Ναός, ανακουφίζοντας αμέτρητες ψυχές στο θυσιαστήριό του, για περισσότερα από 1120 χρόνια! Τα τελευταία 25 χρόνια, εφημέριος του Ναού είναι ο ακούραστος, εμπνευσμένος ιερωμένος πατέρας Χαράλαμπος Χατζηχαραλάμπους.

10 Σεπτεμβρίου 1943: Το θαύμα της Μεγαλόχαρης

Τα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής, η χώρα μας βαστάζει από το θηρίο του Ναζισμού και ο λαός αναζητά τρόπο να αποκτήσει και πάλι την ελευθερία του. Έτσι και στην περιοχή μας, όπου οι Ιταλοί κυριαρχούν, οι κάτοικου οργανώνονται και σκέπτονται για να βοηθήσουν την πατρίδα. Στις 8 Σεπτέμβρη του 1943, τα καλά νέα δεν αργούν να φτάσουν απ` άκρη σ` άκρη στον Ορχομενό: Οι Ιταλοί συνθηκολόγησαν! Οι Ορχομένιοι δεν χάνουν καιρό και αποφασίζουν να πάνε στο γειτονικό σιδηροδρομικό σταθμό της Λιβαδειάς, όπου και είχε την έδρα της και τον οπλισμό της η Ιταλική Φρούρα. Με απαίτηση της τότε περιφερειακής οργάνωσης του Ε.Α.Μ. Ορχομενού, ζητείται από τους Ιταλούς να παραδώσουν τον οπλισμό τους, εκείνοι όμως αρνούνται αναγκάζοντας του Ορχομένιους, οπλισμένους και μη, να φύγουν άπραγοι.  Ένα εικοσιτετράωρο αργότερα, οι Γερμανοί, μη χάνοντας ευκαιρία,  κύκλωσαν και αφόπλισαν τους Ιταλούς, οι οποίοι επίσης είχαν αρνηθεί να παραδώσουν αρχικά τον οπλισμό τους.  Όταν έμαθαν για τις προθέσεις των Ορχομένιων έστειλαν εναντίον τους την άλλη μέρα, 9 Σεπτέμβρη, απόσπασμα με τεθωρακισμένα.

Οι Ορχόμενιοι, που είχαν φτάσει στο μεταξύ στο σταυροδρόμι του Άγιου Ανδρέα, ανέτοιμοι και αδιοργάνωτοι καθώς ήσαν, σκόρπισαν στη γύρω περιοχή με κατεύθυνση οι περισσότεροι στο απόμερο Τζαμάλι, το σημερινό Διόνυσο.

Οι Γερμανοί όμως συνέχισαν την καταδίωξη με σκοπό να επιβάλλουν αντίποινα στον Ορχομενό, όπως ήταν η συνηθισμένη τακτική τους.
Τη νύχτα της 9ης προς τη 10η Σεπτεμβρίου 1943 λίγα μέτρα πιο κάτω από την εκκλησία της Παναγίας, τα γερμανικά τανκς ακινητοποιήθηκαν χωρίς να υπάρχει κανείς φανερός λόγος.

 Όπως εξιστόρησε ο επικεφαλής του γερμανικού αποσπάσματος Όφμαν, η μορφή της Παναγίας φανερώθηκε στο νυχτερινό ουρανό. Ιστορική είναι ακόμη και σήμερα η φράση του, όταν – ύστερα από προσωπική αναζήτηση και απαίτηση επισκέφθηκε την εκκλησία της Μεγαλόχαρης – έριξε τα μάτια του στο τέμπλο και αντίκρισε την ρωσικής τεχνοτροπίας εικόνας της Παναγίας, «Αυτή η γυναίκα σας έσωσε. Να την τιμάτε και να τη δοξάζετε».
Μετά το τέλος του πολέμου ο επικεφαλής επέστρεψε προσκυνητής στην Παναγία της Σκριπούς, χαρίζοντας στο ναό μια εικόνα με την αναπαράσταση του οράματός του. Την ίδια περιόδου είναι και τα λάβαρα – κειμήλια, το ένα αφιερωμένο στη Κοίμηση της Θεοτόκου και το άλλο με το Θαύμα της Μεγαλόχαρης.  

Από τότε και για κάθε χρόνο, έως το θάνατό του, ο Γερμανός αξιωματούχος επέστρεφε πάντα  στο Ναό της Σκριπούς για να ακολουθήσει την περιφορά έως τον τόπο της Παναγιοφάνειας, όπου εορτάζεται κάθε χρόνο στις 10 Σεπτεμβρίου. 

Η εορτή καθιερώνεται το 1944 και επικυρώνεται ως τοπική επίσημη εορτή έξι χρόνια αργότερα, όταν οι δύο κοινότητες της Σκριπούς και της Πετρομαγούλας αποτέλεσαν τον Δήμο Ορχομενού, στις 21 Σεπτεμβρίου του 1950.  

Στον πρώτο πανηγυρικό εορτασμό, ο τότε επίσκοπος Θηβών και Λεβαδείας, Συνέσιος, ψάλλει – κατ` απομίμηση του απολυτίκιου της ευρέσεως της ιερής εικόνας της Παναγίας της Τήνου, από και η καταγωγή του – τον ύμνο του θαύματος.

Σήμερα, στο σημείο της Παναγιοφάνειας, υπάρχει μεγαλόπρεπο προσκηνητάρι.